Patlamadan Korunma Dokümanı
Patlamadan Korunma Dokümanı
“Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik’e göre Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD): İş yerlerinde oluşabilecek patlayıcıfs ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla hazırlanan doküman şeklinde tanımlanmıştır.
Daha detaylı bir tanımlama yapacak olursak; Patlamadan Korunma dokümanı, Fabrikaların ya da tesislerin olağan çalışma şartlarında ya da oluşması beklenen arızi durumlarda meydana gelebilecek, gaz/buhar ya da toz kimyasallardan kaynaklı tehlikeli bölgelerin türünün ve mesafesinin belirlendiği, bu bölgelerin çizimler ile görselleştirildiği ve tehlikeli bölgelerin güvenli hale getirilmesi için gerekli önerileri içeren dokümandır.
“Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” patlamadan korunma konusunda işverene birçok görev vermektedir.
MADDE 5 – (1) İşveren, patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri alır. Bu önlemler alınırken aşağıda belirtilen temel ilkelere ve verilen öncelik sırasına uyulur;
- Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek,
- Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek,
- Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak.
(2) Birinci fıkrada belirtilen önlemler, gerektiğinde patlamanın yayılmasını önleyecek tedbirlerle birlikte alınır. Alınan bu tedbirler düzenli aralıklarla ve işyerindeki önemli değişikliklerden sonra yeniden gözden geçirilir.
“Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) kapsamında yer alması gereken asgari bilgiyi aşağıdaki madde içerisinde açıklamaktadır;
MADDE 10 – (1) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, ikinci fıkrada belirtilen hususların yer aldığı Patlamadan Korunma Dokümanını hazırlar.
(2) Patlamadan Korunma Dokümanında;
- a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği hususu,
- b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler,
- c) İşyerinde Ek-1’e göre sınıflandırılmış yerler,
ç) Ek-2 ve Ek-3’te verilen asgari gereklerin uygulanacağı yerler,
- d) Çalışma yerleri ve uyarı cihazları da dahil olmak üzere iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrolü ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,
- e) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın 25/4/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine uygunluğu, yazılı olarak yer alır.
TS EN 60079-10-1, TS EN 60079-2 ve TS EN 16985 Patlama riskinin değerlendirilmesi ve Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) hazırlanmasında izlenen adımlar;
- Patlayıcı ortam oluşturabilecek kimyasalların belirlenmesi,
- Değerlendirilen kimyasalların kaçak noktalarının (boşalma kaynaklarının) belirlenmesi,
- Boşalma kaynaklarına göre potansiyel patlayıcı ortamların (zonların) belirlenmesi,
- Zone haritalarının örnek çizimler ve layout çizimleriyle modellenmesi,
- Belirlenen zonlar içerisinde kullanılacak ekipmanlar için gerekli asgari ex-proof özelliklerin belirlenmesi,
- Belirlenen zonlarda bulunan tutuşturucu kaynakların belirlenmesi ve tehlikelerin ortadan kaldırılması için gerekli önlemlerin belirlenmesi,
- Olası patlama senaryoları için patlama etki tablosunun oluşturulması.
- Tesisle ilgili gözlenen genel sonuçlar ve uygunsuzlukların tespiti.
Tehlikeli kimyasalların depolandığı ve üretildiği tesisler genel olarak belirli kodlara ve standartlara göre kurularak işletilirler.
Bu standartlar tesislerde belirlenen tehlikeli alan çalışmaları sonucunda bu alanlarda tutuşma kaynaklarının bulunmamasına yönelik iyi uygulama örneklerini içerirler. Sanayi kuruluşlarında kullanılan başlıca standartlar arasında NFPA (National Fire Protection Association), BS (British Standarts), API (American Petroleum Institute) standartları bulunur.
Tehlikeli alan sınıflandırma çalışmalarında kullanılan bu standartlar oluşabilecek yanıcı atmosferin karakteristiği ve kalıcılığı ile ilgili parametreleri de içerir. Belirlenen alanlar içerisinde kullanılan ekipmanların standartlarda belirlenen sınıflara uygun olması gerekir. Öte yandan sıcak çalışma ve bakım gibi tehlikeli alanlar içerisinde yapılması gereken işler için de iş izinleri uygulanarak tutuşma kaynağı oluşturabilecek sıcak yüzey ve kıvılcım gibi etmenlerin yanıcı atmosfer varlığında olmaması sağlanır. Bu durumda sürekli boşalma kaynaklarının bulunduğu yerlerde bu tür çalışmalara kesinlikle izin verilmez; ana boşalma kaynağının bulunduğu bölgelerde ise iş izinleri ile tehlikeli alan oluşmadığı durumda çalışmaların yapılması sağlanır.
Tasarlanan ve işletilen proses tehlikeli kimyasalların sızıntı ve döküntülerini engelleyecek şekilde olmalıdır ve bunun yanında işletilen proseste uygulanan sistemlerin de tutuşma kaynaklarının kontrolünü içerir.
İstenmeyen tutuşma kaynaklarının kontrolü için aşağıdaki uygulamalar örnek olarak verilebilir;
- Elektriksel alan sınıflandırma,
- Kişisel tutuşma kaynaklarının kontrolü,
- Çalışma izinleri,
- Statik elektrik ve kaçak akımların kontrolü
HSE tarafından yayınlanan “Development of a method for the determination of on-site ignition probabilities” içerisinde yer alan Rew ve Spencer tarafından 1997 yılında yapılan sıralama çalışmasına göre tutuşma potansiyelleri aşağıdaki tabloda verilmiştir;
| Kategori | Tutuşma Kaynağı Örneği | Tutuşma Potansiyeli |
|---|---|---|
| Kesin | Açık alev, Ateşleme Brülörü | p = 1 |
| Güçlü | Elektrik motoru, Sıcak Çalışma | p > 0.5 |
| Orta | Taşıtlar, Hatalı kablolar | 0.5 > p > 0.05 |
| Zayıf | Mekanik Kıvılcımlar | p < 0.05 |
| İhmal Edilebilir | Radyo Frekans Kaynakları, Kendiliğinden Güvenli Ekipmanlar | p=0 |
Yanıcı kimyasalları depolayan, kullanan ve üreten tesislerde patlamadan korunma dokümanının doğru hazırlanması tek başına yeterli bir çalışma değildir.
Tehlikeli bölgenin doğru belirlenmesi sonrasında;
- Tehlikeli bölge içerisinde kullanılan ekipmanların uygunluğu,
- Uygun ekipmanın standartlara uygun şekilde kurulum ve montajı,
- Doğru kurulum ve montajı yapılan uygun ekipman için eğitilmiş personel tarafından standartlara uygun bakımın yapılması gerekmektedir.
Patlamadan korunma dokümanının hazırlanmasındaki en önemli neden optimum koruma düzeyine ulaşmaktır.
Bu doküman hem gereğinden daha yüksek güvenlik özelliklerine sahip ekipman ve teçhizat kullanılarak gereksiz masraf edilmesini, hem de yetersiz güvenlik özelliklerine sahip ekipman ve teçhizat kullanılarak çalışanların ve tesisin patlama açısından güvensiz bir hale gelmesini önlemektedir.
 |
Ekipman seçiminde dikkat edilmesi gereken temel 3 özellik bulunmaktadır. BUNLAR;
|
|---|---|
 |
Bölge tipleri ekipmanın bulunduğu zonların bulunma sıklığı ve sürekliliğine göre 3’e ayrılır: BUNLAR;
|
Ekipman Grupları tehlikeli bölgenin oluşumuna sebep olan kimyasalların cinsine göre 3’e ayrılır:
- IIA – Genel olarak hidrokarbon türevleri
- IIB – Alkollerin büyük bir kısmı ve bazı hidrokarbonlar
- IIC – Hidrojen, Asetilen, Karbondisülfit
Sıcaklık Sınıfları tehlikeli bölgenin oluşumuna sebep olan kimyasalların kendiliğinden tutuşma sıcaklıklarına göre 6’ya ayrılır:
- T1 – <450 0C
- T2 – <300 0C
- T3 – <200 0C
- T4 – <135 0C
- T5 – <100 0C
- T6 – <85 0C
Patlamadan Korunma Doküman amacı olası patlama risklerini değerlendirerek bu risklerin önüne geçmektir.
“Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” madde 6 da patlama risklerinin değerlendirilmesi hususu aşağıdaki şekilde açıklanmaktadır;
MADDE 6 – (1) İşveren, 29/12/2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine uygun risk değerlendirmesi çalışmalarını yaparken, patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususları da dikkate alır:
- Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,
- Statik elektrik de dâhil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,
- İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri,
- Olabilecek patlama etkisinin büyüklüğü.
Bu noktada olası patlama senaryoları belirlendikten sonra patlama şiddeti ve belirli mesafelerde yaşanacak basınç etkisi hesaplanarak öneriler sunulmaktadır.
Yapılacak olan çalışmaların sonucunda; “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” ve ilgili standartlar çerçevesinde elde edilen tüm veriler değerlendirilerek tesisin o anki durumu raporun sonuç kısmında yetkililere sunulmaktadır..
Sonuç olarak tesiste bulunan uygunsuzluklar ve bu uygunsuzlukların giderilmesine yönelik en uygun yöntemler tesis yetkilileriyle paylaşılarak alınacak aksiyonlar konusunda bir yol haritası çizilmektedir.
Patlamadan Korunma Dokümanı sonuçlarının tesis yetkilileri tarafından doğru yönetilebilmesi açısından tespit ve önerilerin uygulanabilir olması gerekir. Örneğin; boşalma kaynağını ortadan kaldırmak amacıyla verilen bir öneri proses adımlarının yapılamaz hale gelmesine neden olabilir veya parlama noktasının geçilmemesi amacıyla proses sıcaklığını düşürmeye yönelik verilen öneri proses verimini düşürebilir.
- Prosesi etkilemeyecek şekilde boşalma kaynaklarının ortadan kaldırılması,
- Boşalma kaynağının ortadan kaldırılamadığı durumlarda tehlikeli bölgenin ortadan kaldırılabilmesi için havalandırma veriminde yapılacak iyileştirmeler,
- Tehlikeli bölgenin giderilememesi durumunda ekipmanların uygun seçilmesi, şeklinde olmalıdır.
Bu konuda daha geniş bilgi edinmek isterseniz. detam@detam.com.tr ve Yazarlarımızın http://haberisg.com/ HABERİSG yayınında yer alan makalelerinden yararlanabilirsiniz.
